آل عمران
آل عمران واژه ای است که در آیه 33 سومین سوره آل عمران آمده است. در اینکه منظور از عمران کیست دو احتمال وجود دارد. یکی "عمران بن یصهر" که پدر حضرت موسی و هارون است و دیگری "عمران بن ماثان" که پدر حضرت مریم (س) است. اما بیشتر مفسرین معتقدند به دلیل قرائنی که در این آیه و آیات پیرامون آن وجود دارد منظور از عمران پدر حضرت مریم است و آل عمران اشاره به حضرت مریم و حضرت عیسی یا این دو به همراه همسر عمران دارد.
محتویات
مفهوم‌شناسی ترکیب آل عمران
راغب اصفهانی گفته است:
- آل به معنای اهل است اما با این تفاوت که واژه آل مخصوص اعلام و معروفین است و به شریف‌تر و با فضیلت‌تر‌ها اضافه می‌شود مثل آل الله و آل النبی... آل به چيزى یا كسى که مخصوص انسان است و به او تعلّق دارد اطلاق مىشود يا تعلّق ذاتى يا به قرابت و خويشاوندى نزديك يا به دوستى، چنانكه خداى فرمايد: «وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ» (آیه 33 آل عمران) و «أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ» (آیه 46 غافر).
- گفته شده آل نبى (ص) خويشاوندان پيامبر هستند و نيز گفتهاند، آل نبى- مخصوص كسانى است كه از جهت علم و دانش به پيامبر اختصاص دارند (علمشان از ناحيه پيامبر (ص) آغاز شده و به او پيوسته است از اينروى آل نبى ايشانند).
با این توضیح "آل عمران" کسانی هستند که از طریق نسب یا به واسطه دیگری همچون علم و تقوی با عمران پیوند دارند.
آل عمران در قرآن
این واژه فقط یکبار در آیه 33 سومین سوره قرآن آمده؛ از این رو، این سوره به «آل‌عمران» موسوم شده است: إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ؛ همانا خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید.
آل‌عمران چه کسانی‌اند؟
عمران نام دو شخص است؛ یکی " عمران بن يصهر بن قاهث بن لاوى بن يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم" و او پدر حضرت موسی (ع) و هارون است و دیگری "عمران بن ماثان" که پدر حضرت مریم (س) است که از نسل سلیمان نبی (ع) است و آن حضرت نیز خود از نسل يهودا بن يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم است. گفته می‌شود این دو عمران 1800 سال باهم فاصله داشته‌اند.
بیشتر مفسران بر این باورند که وی به ادلّه ذیل پدر مریم است:
- در آیاتی که بلافاصله بعد از این آیه قرار دارد داستان همسر عمران و دخترش حضرت مریم به میان می‌آید: «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ...» و نشان می‌دهد که آیه مورد بحث و آیه بعد از آن به منزله مقدمه‌ای برای بیان حال مریم بنت عمران و فرزندش حضرت عیسی علیه السلام است.
- تکرار نام عمران در آیات بعد مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم غیر از شخص اول باشد، موجب به اشتباه افکندن شنونده می‌شود که از کلام حکیم به دور است.
- در مواردی از پدر مریم با نام عمران یاد شده؛ ولی در هیچ جای از قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است.
- حضرت موسی به طور آشکار در زمره «آل ابراهیم» قرار دارد اما حضرت عیسی علیه السلام چون از طریق مادرش در زمره ذریه حضرت ابراهیم قرار می گیرد به این روشنی نیست.
بر این اساس مقصود از آل عمران در این آیه حضرت مریم و حضرت عیسی علیهما السلام یا آن دو به همراه همسر عمران می‌باشد. اگر معنی آل را خانواده بگیریم.
ابوالفتوح رازی در تفسیر روض الجنان اشاره به روایاتی نموده که مقصود از آل عمران را امام علی علیه السلام دانسته اند و گفته است عمران نام ابوطالب است در قرآن.
علت ذکر آل‌عمران در آیه
امّا درباره این که چرا از آل‌عمران جداگانه نام برده شده با این که آل‌ابراهیم آن را دربردارد، چند احتمال وجود دارد:
- برای آگاه کردن مخاطب به این که عیسی هم بشری با کرامات بزرگ از ناحیه خداوند است و برای نبوت برگزیده شده تا ادّعای مدعیانِ الوهیّت او را باطل کند.
- ذکر آل عمران در این آیه مقدمه‌ای است برای بیان حال مریم بنت عمران و فرزندش حضرت عیسی علیه السلام پس از این آیه به تفصیل
- برای نشان دادن این مطلب که عیسی علیه السلام با وجود اینکه نوه دختری عمران است آل عمران محسوب می شود تا کسی نتواند اشکال کند که ائمه علیهم السلام آل پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت او به حساب نمی آیند.
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، ج1، ص 222.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، ج1، ص128
- ↑ مواهب الرحمن في تفسير القرآن، ج5، ص237
- ↑ روح‌المعانی، ج3، ص211. نقل از اعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، ج1، ص129
- ↑ المیزان، ج3، ص167.
- ↑ مواهب الرحمن في تفسير القرآن، ج5، ص237
- ↑ المیزان، ج3، ص167.
- ↑ روض‌الجنان، ج4، ص284.
- ↑ روح‌المعانی، ج3، ص211. نقل از اعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، ج1، ص131
- ↑ مواهب الرحمن في تفسير القرآن، ج5، ص237
منابع
- ابوالفتوح رازى حسين بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1408 ق.
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، 1385، مدخل «آل عمران» از محمدصادق یوسفی
- موسوى سبزوارى، عبدالاعلى، مواهب الرحمن في تفسير القرآن، دفتر آيت الله العظمى السبزوارى، 1409ق.